Circulair bouwen: voor denkers en doeners

Geplaatst op 5 oktober 2018

Omdat vrijwel alle processen in de natuur cyclisch verlopen, is het logisch dat ook bouwen om een circulaire aanpak vraagt. Dat is wel anders dan hoe we de afgelopen eeuw in Europa gebouwd hebben. Marc Unger (AT Osborne) en Fanauw Hoppe (AT Lawyers) over circulair bouwen en hoe je dit contractueel kan regelen.

Na duurzaam bouwen, cradle to cradle bouwen en energieneutraal bouwen is circulair bouwen de recentste ontwikkeling in de bouwwereld. Hoewel, nieuw? In feite rust het op oeroude principes van hergebruik van grondstoffen en materialen. Circulair bouwen verbindt verleden, heden en toekomst met elkaar: bouwwerken uit het verleden dienen als grondstof voor bouwwerken van het heden, bouwwerken uit het heden zijn grondstof voor bouwwerken van de toekomst.

In het Nationaal Grondstoffenakkoord (2017) hebben 180 partijen afgesproken dat de Nederlandse economie in 2050 volledig draait op herbruikbare grondstoffen en het Rijk heeft de ambitie dat alle opdrachten van het Rijksvastgoedbedrijf, Rijkswaterstaat en ProRail vanaf 2030 circulair zijn. Omdat we als samenleving zijn vergeten wat het betekent om circulair te denken en te handelen, zullen we weer met elkaar moeten ontdekken en leren wat het betekent en hoe we het effectief kunnen toepassen.

Wat is circulair bouwen?

Circulair bouwen draait in eerste instantie om het terugbrengen van materialen in de kringloop. Dus vooraf, al tijdens het ontwerp, nadenken over hoe een gebouw of ander bouwwerk aan het eind van zijn levensduur weer onderdeel van die kringloop kan worden. Zonder giftige reststoffen achter te laten. Eenvoudig demontabel. En zo veel mogelijk van de in haar opgesloten waarde behoudt. Daardoor is circulair bouwen ook economisch interessant. Immers, omdat materialen die voorheen geen economische waarde meer zouden hebben, nu een bron voor nieuw werk betekenen. Dit onderstreept de balans tussen economische ontwikkeling en behoud van de natuur en natuurlijke bronnen.

Wij geloven dat circulair bouwen de sleutel vormt tot een duurzame samenleving, zonder afval en reststoffen. Daarmee omvat het ook thema’s als energie, waterhuishouding, biodiversiteit en sociale duurzaamheid.

Denkers en doeners

De vraag is hoe je circulair bouwen aanpakt. Het doel is veelomvattend en de lat ligt hoog. In de bouwpraktijk zien we denkers en doeners. De denker wil alles doordacht hebben voordat hij aan de gang gaat. Is de beste bouwlocatie gekozen? Zijn alle materialen demontabel, afbreekbaar en als grondstof opnieuw te gebruiken? Zijn daarover afspraken te maken met aannemers, onderaannemers en leveranciers? Levert het gebouw de beste energieprestaties? Draagt het bij aan biodiversiteit en verantwoord waterbeheer? En: biedt het bouwwerk voor al deze factoren niet zo maar een goede oplossing, maar biedt het de best denkbare oplossing van dit moment? Die afwegingen kunnen tot een lang voortraject leiden.

De doener gooit het over een andere boeg. De doener wil niet nóg langer vergaderen om alle kennis compleet te hebben en alle keuzes tot op de laatste schroef te verantwoorden. Ja, het kan misschien altijd beter, maar de doener wil gewoon nu aan de slag met de huidige kennis en kunde. De doener wil groeien, niet door van tevoren alles uit te denken, maar door vallen en opstaan. Hoe je het ook aanpakt, circulair bouwen vraagt om innovatieve oplossingen en aanpassingen in aanbesteden, bouwen en financieren. De doener neemt dat als uitgangspunt en schakelt bij.

Bij AT Osborne werken zowel denkers als doeners. Deze balans leidt er toe dat het plan èn goed doordacht is èn met de nodige executiekracht wordt aangepakt. Risico’s worden onderkend en gemitigeerd, kansen worden gezien en ingevuld. Ambitie wordt in resultaten omgezet.

Niet het verleden, maar de toekomst mogelijk maken!

Bij circulair bouwen is samenwerken cruciaal. Om te beginnen in de bouwketen. Wil de aannemer hergebruik mogelijk maken van de materialen, dan vraagt dat om invloed in de keten van toeleveranciers. Bij de leveranciers, met de producent en uiteindelijk met de grondstoffenproducent. De rol van de opdrachtgever is daarbij fundamenteel. Want als hij niet vraagt om een circulair gebouw, zal hij het niet snel krijgen. Vraagt hij er wel om, dan creëert hij perspectief. Cruciaal is dat de opdrachtgever haar de ambities beschrijft en zich niet te veel laat verleiden tot uitgedetailleerde specificaties. Immers: als je alles voorschrijft, beschrijf je het verleden. Wat je wil is de toekomst beschrijven. Circulariteit dwingt je over die toekomst na te denken, ambities te formuleren. En vervolgens die ambities in contracten op te nemen en partijen te contracteren die met de opdrachtgever de ambities waar kunnen maken. Zodat gestuurd wordt op resultaat.

Osborners weten dat ze de circulaire wereld niet alleen kunnen bereiken. Samenwerking met visionairs, ontwerpers, bouwers, startups, leveranciers en experts is niet alleen vanzelfsprekend, maar ook heel leuk. Samen brengen we ervaringen van de één tot een nieuw startniveau voor de ander. Zodat waarde wordt toegevoegd en doorgegeven. Opdrachtgevers schakelen AT Osborne in voor de inhoud, of juist om namens haar leiding te nemen over een bepaald onderwerp, project of programma. Als project- of procesmanager, als jurist, als financieel expert, als aanbestedingsdeskundige, als trainer.

Masterclass Circulair Aanbesteden

Circulair bouwen vraagt om een stevige juridische inbedding. ‘Veel bureaus bedenken wel wát er moet gebeuren, maar hebben nog niet bedacht welke juridische oplossing daar het beste bij past’, legt advocaat Fanauw Hoppe uit. De overstap van kopen naar huren, leasen of werken met servicecontracten, biedt veel mogelijkheden, maar kan ook tot juridische knelpunten leiden. ‘Het zijn heel vaak hersenkrakers. Ik ben een juridische vraagbaak voor dit soort dingen’, vertelt Hoppe. ‘Als jurist denk je na over vragen als: welke strategie, welke inkoopprocedure en welke contracten zijn effectief? En tegen welke problemen kunnen we aanlopen tijdens de uitvoering?’ De advocaat heeft er al de nodige ervaring in opgedaan en geeft, met partners, masterclasses circulair aanbesteden.

Verdere bijdragen levert hij door deel te nemen aan het bouwprogramma MRA (Metropoolregio Amsterdam), onderdeel van cirkelstad, dat in 2050 250.000 woningen circulair gebouwd wil hebben. Ook adviseert Hoppe het team dat het eerste circulaire gebouw van België wil realiseren. Een initiatief van Kamp C van de provincie Antwerpen.
Marc Unger vervulde op het gebied van circulariteit een leidende rol binnen Royal Schiphol Group en, van daaruit, ook binnen de Amsterdam Economic Board.