Op alle stations van de Noord/Zuidlijn hangen monumentale kunstwerken. Er is ruim twee jaar gewerkt aan de uitvoering van deze kunstwerken. Diverse bouwprojecten op zich. Onlangs is het laatste kunstwerk officieel geopend, in station De Pijp. Osborner Gert-Jan Trouborst begeleidde het hele project. Hij vertelt hoe hij dit project heeft aangepakt en waar hij tegenaan liep. Eerder vertelde hij over het selectieproces van de kunstenaars.

Hoe komt het dat het zo veel werk opleverde? Gert-Jan: “Bij de kunstwerken ging het om ingrijpende toevoegingen aan een complex project. De kunstlocaties bevinden zich op prominente plekken in de stations, zijn veelal meer dan 100 meter breed en geïntegreerd in de wanden of de vloer. Tijdens de engineering door de aannemer zijn de verschillende kunstenaars gecontracteerd en gestart met hun ontwerpen. Dit had dus de nodige impact op het ontwerp- en uitvoeringsproces voor alle partijen.”

Gert-Jan vervolgt: “Er werden enorm veel eisen gesteld aan de aannemer voor de afbouw. Dat maakte de zaak extra complex. Naast het afbouwen en installeren van een aantal faciliteiten, had de aannemer te maken met allerlei (brand)veiligheidseisen. Die golden dus ook voor de kunstwerken. Concreet hield dit in dat kunstenaars beperkt werden in een aantal keuzes. Denk bijvoorbeeld aan de materialen die ze mochten gebruiken, maar ook bijvoorbeeld aan de wijze van bevestigen van onderdelen en het type verlichting.”

Aanpak

Het implementeren van wijzigingen of toevoegingen komt natuurlijk vaker voor in projecten. Al is het maar om de laatste stand van de techniek of nadere eis van de gebruiker mee te nemen in het project. Maar de complexiteit en de noodzaak van een zorgvuldig aanpak wordt nogal eens onderschat. Enerzijds ontkom je niet aan afstemming met gecontracteerde partijen en wil je gebruik maken van elkaars kennis, anderzijds wil je het ontwerp- en uitvoeringsproces zo min mogelijk verstoren.

Bij alle stations is gezocht naar een beheerste implementatie. Per station en per fase is gekeken in welke mate de ontwerp- en uitvoeringsprocessen bij partijen konden worden geïntegreerd, om het optimale resultaat te bereiken (zie afbeelding). Elk kunstwerk heeft zo zijn eigen proces doorlopen.

Ontwerp- en uitvoeringsprocessen integreren

Waar liep je tegenaan?

Hoewel alle geselecteerde kunstenaars hun sporen hebben verdiend op het gebied van het realiseren van kunst in de openbare ruimte, ging de één makkelijker om met eisen en veranderingen die bij het bouwen komen kijken dan de ander. Gert-Jan: “Je merkt dat er enorme cultuurverschillen zijn tussen de bouwwereld en de wereld van de kunstenaars. Terwijl de kunstenaar gewend is om iets unieks neer te zetten, is de aannemer vooral bezig met industriële, repeterende productie. De kunstenaar werkt vanuit een artistieke vrijheid, terwijl de aannemer bouwt wat in het ontwerp staat. Het was mijn taak om die verschillen zo veel mogelijk te overbruggen en over en weer de vertaalslag te maken wanneer het gaat om het afmaken van de stations en een zorgvuldige realisatie van de kunstwerken.”

Concreet betekende dit dat Gert-Jan, in elke fase van het afbouwproces waar die de kunstwerken raakte, ervoor zorgde dat de betrokken partijen bij elkaar aan tafel kwamen te zitten. “Waar nodig bemiddelde ik, maar ik zorgde er vooral voor dat er geen ruis was op de communicatielijnen. Ik legde dan uit aan de aannemer wat de kunstenaar precies wilde of welk effect hij nastreefde, en aan de kunstenaar legde ik uit waarom de aannemer bepaalde eisen stelde of een streep moest halen door een mooi idee. Ik wilde bereiken dat beide partijen samen naar een oplossing zochten voor de dilemma’s die ze tegenkwamen. Dat ze samen naar het eindproduct toewerkten: een mooi én een veilig station.”

Het was mijn taak om die verschillen zo veel mogelijk te overbruggen en over en weer de vertaalslag te maken wanneer het gaat om het afmaken van de stations en een zorgvuldige realisatie van de kunstwerken.

Het eindresultaat

Door de intensieve samenwerking is er wederzijds respect ontstaan over de gezamenlijk geleverde kwaliteit en daarmee het eindproduct. Iedereen is met recht trots op het eindresultaat, die de moeite van een bezoekje zeker waard is.